• DE NIEUWSBRIEVEN VAN DE WERKGROEP ARCHEOLOGIE

Archeologie 2020 - 1

• ARCHEOLOGISCHE VONDSTEN

• Archeologische vondsten hoek Boulevard

• Boulevard Harderwijk, opgravingen onder restaurant IJsselmeer

• Sloop restaurant Pappa Beer

• Dikke kasteelmuur ontdekt in binnenstad van Harderwijk

• Een Harderwijkse stadsbeek verder verkend

• Drinkgerei en oesters in de herberg

• Archeologische monumentenzorg in Harderwijk

• Vijhestraat geeft lange historie prijs

• De vlag en oudste zegel van de stad Harderwijk

• ARCHEOLOGISCHE VONDSTEN HOEK BOULEVARD

We hebben muurwerk van het Nieuwe Blokhuis gevonden, een trap naar een kelder behorende bij dit Blokhuis en heel mooi: we hebben sinds gisteren een trap van het bastion naar de dwangburcht aangetroffen. Daarnaast hebben we 2 waterputten en 1 beerput  uit de 20e eeuw. Er zijn ook aanwijzingen voor oudere tonputten op een dieper niveau, mogelijk behorende bij de dwangburcht tijd van de 16e eeuw. Aan de zuidzijde van het terrein zijn aanwijzingen voor het begin van de gracht tussen dwangburcht en stad. De stadsmuur zit er daarnaast ook heel mooi in en de muren van het bastion lijken tegen de stadsmuur aangeplaatst, wat iets zegt over de datering van de stadsmuur aan deze zijde, maar dat moeten we nog nader onderzoeken. Er zijn ook 19e eeuwse klampmuren aanwezig  tegen de stadsmuur. Nog genoeg te ontdekken dus! (1120)

Zie voor meer informatie, De Stentor. Klik hier voor een YouTube filmpje.

• BOULEVARD HARDERWIJK, OPGRAVINGEN ONDER RESTAURANT IJSSELMEER

Onder het inmiddels afgebroken restaurant IJsselmeer (ook wel Kokki's of Pappa Beer genoemd), worden op dit moment belangrijke en spannende historische fundamenten ontdekt. Ze werpen een nieuw licht op de geschiedenis van onze stad. Neem even vijf minuutjes om te horen en zien waarom dit zo belangrijk is. Met de archeologen Dorien te Kiefte en Maarten Wispelwey. Bekijk de video (1120)

• SLOOP RESTAURANT PAPPA BEER

Het vermaarde restaurant IJsselmeer aan de kop van de Boulevard wordt gesloopt en zal herrijzen als IJsselmere, een project van de Harderwijkers John Kok en Harmen Mons. Maar eerst zal er nog gespeurd worden naar overblijfselen uit lang vervlogen tijden.

Vanaf maandag 2 november krijgen archeologen van Bureau Raap de tijd om te onderzoeken wat er precies in de bodem te vinden is. De leden van onze werkgroep archeologie houden de ontwikkelingen nauwlettend in de gaten. Kijk hier naar het bijzondere verleden van historische plek met ambitie voor de toekomst. (1020)

• DIKKE KASTEELMUUR ONTDEKT IN BINNENSTAD VAN HARDERWIJK

Archeologen hebben woensdag een groot stuk van de voorgevel van een burcht van de Hertog van Gelre blootgelegd in de binnenstad van Harderwijk. Het is de eerste keer in lange tijd dat zo een groot stuk van dit kasteel zichtbaar is. Video en foto’s

Bron: De  Stentor (0920)

• EEN HARDERWIJKSE STADSBEEK VERDER VERKEND

Bij het ontwikkelen van de Wijde Wellen zijn resten gevonden van onderaardse gangen die ooit tot de Stadsbeek behoorden. Maarten Wispelwey, onze regioarcheoloog, kroop naar binnen. De Stadsbeek liep via de Hortus naar de Zuiderzee.

Kijk hier (een video) voor de aankondiging en ook op “Herderewich op YouTube”.

Het is natuurlijk al bekend dat er een ondergrondse beek in de binnenstad van Harderwijk lag, maar hoe en wat dat wist men nog niet precies. Door deze werkzaamheden is de ondergrondse beek zichtbaar geworden. Archeoloog Maarten Wispelwey neemt ook hier in deze video een kijkje bij deze beek.

Een kijkje in de ondergrondse beek van Harderwijk (0820)

• DRINKGEREI EN OESTERS IN DE HERBERG

Een eeuwenoude spieker behoort tot de opmerkelijkste vondsten van het zojuist afgesloten archeologische onderzoek aan de Harderwijkse Academiestraat. Het gebouwtje van twee meter vijftig bij vier meter vijftig, dat rond 1400 is opgetrokken, bestaat uit grote bakstenen en werd gebruikt als opslagbak voor granen. Volgens Kasper van den Berghe van Adviesbureau Raap moet de spieker eigendom geweest zijn van een vermogend persoon. Het graan was bestemd voor een brouwerij. In beerputten zijn veel glazen flessen en allerlei drinkgerei gevonden evenals resten van oesters en eieren. Het vermoeden bestaat dan ook dat aan de Academiestraat een herberg stond. De medewerkers van Raap zijn zes weken aan de slag geweest op het terrein waar nu een bewaakte fietsenstalling gebouwd gaat worden met daarboven drie appartementen.

De materialen die opgegraven zijn gaan terug tot het jaar 1350. In deze tijd vond de eerste stadsuitbreiding van Harderwijk plaats en aangetroffen perceelscheidingen in de vorm van greppels en ook paalkuilen getuigen van deze periode. Een stenen muur dateert uit de veertiende, of vijftiende eeuw. Alle perceelscheidingen zijn haaks op de Donkerstraat gericht en daardoor klopt het verhaal dat de straat op deze locatie vroeger anders liep hoogstwaarschijnlijk niet. Op het terrein zijn verder diverse ovens en stokerijen aangetroffen en de oudste stamt uit de zeventiende eeuw. Bijna alle historische vondsten zijn gedaan op het achterste gedeelte, want aan de straatzijde lagen tot in de negentiende eeuw tuinen. Projectleider Martin Schabbink van Raap heeft het voornemen om een boek te publiceren over de resultaten van de diverse opgravingen in Harderwijk. Eerder vond ook al archeologisch onderzoek plaats aan de Boulevard, Bruggestraat, Couperuslaan en Vijhestraat. "In samenwerking met het Stadsmuseum en de Historische Vereniging Herderewich zou deze uitgave tot stand kunnen komen. Zeker nu aan de Academiestraat hebben we veel belangstelling gehad en het publiek heeft er recht op om inzage te krijgen in onze vondsten en bevindingen."

• ARCHEOLOGISCHE MONUMENTENZORG

De wet op de Archeologische monumentenzorg beschermt ons archeologisch erfgoed in de bodem. Op locaties met een (middel)hoge archeologische verwachtingswaarde, zoals uiteraard de Binnenstad, is archeologisch onderzoek tegenwoordig verplicht. Harderwijk beschikt over archeologische verwachtingskaarten. Hierop is te zien op welke plekken een bouwplan moet worden voorafgegaan door archeologisch onderzoek. Daarbij geldt: diegene die wil verstoren (bouwen) betaalt. Archeologisch onderzoek is specialistenwerk en kost vaak vele weken en tienduizenden euro’s. Archeologische vondsten moeten zo mogelijk onaangetast in de grond bewaard blijven, of anders op verantwoorde wijze worden opgegraven. Maar natuurlijk lang niet altijd wordt er iets gevonden. Soms heeft een gebied een lage archeologische verwachtingswaarde en mag er zonder meer verstoring plaatsvinden. Ook bij gebieden met een (middel)hoge archeologische verwachtingswaarde kan het vaak blijven bij een bureauonderzoek en/of een verkennend onderzoek. Als hieruit blijkt dat archeologische vondsten onwaarschijnlijk zijn kan het kansarme terreindeel worden vrijgegeven. Dat geldt ook voor locaties die al eerder verstoord zijn en in het recente verleden al zijn uitgegraven. Informatie bij de Gemeente Harderwijk afdeling Ruimte en Economie, T: (0341) 411 242.

• VIJHESTRAAT GEEFT LANGE HISTORIE PRIJS

Na aanvankelijk gemopper verloopt het archeologisch onderzoek aan de Vijhestraat in Harderwijk uiteindelijk toch naar volle tevredenheid. De opgravingen op dit perceel geven een beeld dat teruggaat tot aan de tiende eeuw.

De medewerkers van adviesbureau Raap kregen eerst slechts twee weken de tijd om in hoofdzaak alleen de bovenste laag af te graven. Vanwege het belang van de vondsten is deze periode verdubbeld en is een flink gedeelte van het terrein tot meer dan twee meter diep onderzocht. Dit heeft een scala aan vondsten opgeleverd. Aan de hand van oude kaarten bestond het vermoeden dat deze locatie tot aan de zeventiende eeuw een lege plek vormde. Nu is aan het licht gekomen dat akkerbouw, bewoning én bedrijvigheid elkaar al vanaf de tiende eeuw afwisselden. Uit deze vroege tijd dateren paalkuilen die onderdeel uitmaakten van bebouwing en scherven van kruikamforen en kannen van het Pingsdorf-aardewerk uit het Duitse Rijnland.
Boven deze onderste bodemlaag is een akkerpakket aangetroffen uit de periode 1200 tot 1225. De archeologen van Raap hebben twee jaar terug een zelfde laag gevonden tijdens onderzoek aan de belendende Bruggestraat.

De daar blootgelegde grachten keren ook terug aan de Vijhestraat.

Aan de straatzijde functioneerde zo'n dertiende-eeuwse gracht destijds als perceelscheiding tussen een karrenpad en de akker. Voor een gevonden waterput in de vorm van een uitgeholde boomstam geldt dezelfde tijdsdatering.

Uit de veertiende eeuw is een losstaande muur opgegraven die waarschijnlijk binnen een houten structuur stond. Projectleider Martin Schabbink spreekt het vermoeden uit dat het gaat om een brandmuur. "Het kan de basis zijn geweest van een gemetselde schoorsteen en het wijst zeker op het uitoefenen van een ambacht. In Zeeland is zo'n muur aangetroffen waarvan vast staat dat daar zout gewonnen werd door middel van turfverbranding."

• DE VLAG VAN HARDERWIJK EN DE OUDSTE ZEGEL

Sinds 30 juni 1966 beschikt Harderwijk officieel over een gemeentevlag. De vlag bestaat uit zes even hoge liggende banen in de kleuren Hanze-geel en Nassau-blauw. De middelste blauwe en gele baan grijpen in de vorm van kantelen in elkaar. De kantelen verzinnebeelden de vestingstad Harderwijk. Voor zes banen is gekozen ter symbolisering van het aantal studierichtingen aan de Hogeschool, die de stad van 1648 tot 1811 bezat.

Harderwijk verkreeg op 11 juni 1231 stadsrechten van Graaf Otto II van Gelre. Of er direct een zegel en wapen is ontworpen is niet bekend. Het oudste zegel van de stad is bekend van een afdruk uit 1263. Dit zegel vertoont een kogge, naast de mast voorzien van een ster en een vijf-bladerige Gelderse roos.. Dit zegel bleef tot 1386 in gebruik. Als tegenzegel verschijnt in 1272 een leeuw op een schild met blokken. Het rondschrift vermeld dat het hierbij gaat om het schild van de graven van Gelre. Eenzelfde afbeelding verschijnt in 1410 op het kleinzegel van de stad. Het gaat hierbij nu dus duidelijk om het stadswapen, niet meer het inmiddels hertogelijke wapen.

Ook de latere stadszegels vertonen het wapen. Een vermelding van het bestaan van een stadswapen dateert echter pas vanuit 1566.

De kleuren zijn bekend uit de Steden atlas van Blaeu uit 1648, die het wapen afbeeldt van azuur met een leeuw van goud en 14 turven.

In de loop der tijden is het wapen op diverse manieren afgebeeld, regelmatig staat de leeuw gespiegeld, het aantal blokjes varieert sterk, evenals de positie (horizontaal of verticaal). De schildhouders verschijnen in de 17e eeuw op een stadszegel. De leeuwen worden zowel klimmend als aanziend afgebeeld. Ook de kroon varieert, maar meestal wordt wel een vijfbladerige kroon gebruikt.

De gemeente vroeg in 1815 en in 1818 (er was geen bericht gekomen op de eerste aanvraag) het wapen aan, als zijnde de Nassause leeuw. Het lint met de tekst Civitatis Hardervicenae Insigne werd wel aangevraagd, doch niet toegekend. Ook had de gemeente 14 blokken aangevraagd, de Hoge Raad van Adel beschreef het wapen echter als bezaaid met blokken, waarbij het aantal en plaats er niet toe doen. Ook werden de drie leeuwen volledig van goud uitgevoerd, in plaats van getongd en genageld van keel, zoals de gemeente wilde.

De gemeente voerde het wapen op briefpapier en andere bescheiden. Opvallend is hierbij het gebruik van de spreuk, dat niet officieel is bevestigd. Tussen 1920 en 1979 voerde de gemeente de leeuwen ook getongd en genageld van keel. Aan deze praktijk werd een einde gemaakt.

Tegenwoordig voert de Gemeente Harderwijk op correspondentie maar ook op voertuigen e.d. een gestileerde variant van het oude gemeentewapen als logo.

Bezoekadres:

Schapenhoek 9

3841 BM  Harderwijk

IBAN:  

NL93 INGB 0003 0361 92

t.n.v. Vereniging Herderewich

Contact via info@herderewich.nl
van secretaris Roeland Geertzen